اعتیاد یکی از معضلات اساسی حال‌حاضر و عامل بروز بسیاری از آسیب‌ها و نابسامانی‌های فردی و اجتماعی در جوامع مختلف سراسر دنیا محسوب می‌شود. در این گزارش، توصیه‌هایی در راستای مراقبت و پیشگیری از اعتیاد برای والدین و فرزندان ارائه می‌شود.
اعتیاد یک بیماری است که به دلایل متعددی به‌صورت فزاینده در میان اقشار گوناگون مردم در حال گسترش است و همه‌روزه شاهد گرفتار شدن طیف وسیعی از فرزندان این مرز و بوم در دام این بلای خانمان‌سوز هستیم. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها و جوانان بتواند بیش از هر اقدام دیگری به پیشگیری و کاهش این معضل اجتماعی کمک کرده و از اثرات تخریبی آن بکاهد.
توصیه‌هایی خطاب به والدین
والدین گرامی، بسیاری از نوجوانان اعتیاد را در منزل دوستان‌شان آغاز کرده‌اند. آیا فکر کرده‌اید فرزند شما اکنون کجاست؟ چه می‌کند و با چه کسی است؟ تا این لحظه برای پیشگیری از اعتیاد فرزندان خود چه برنامه‌هایی داشته‌اید؟ باید درباره اعتیاد و خطرهای آن آموزش‌های لازم را کسب کرده و صریح و بی‌پرده با نوجوان خود متناسب با سن تقویمی، شخصیتی و عقلی او حرف بزنند:
۱- اگر مصرف سیگار فرزندتان را پذیرفته‌اید، برای اعتیاد او به مواد خطرناک‌تر آماده باشید.
۲- اگر به سوالات فرزندتان درباره موادمخدر و روانگردانها پاسخ صحیح ندهید، آنها پاسخ غلط را از دوستان‌شان خواهند شنید.۳- اگر نوجوان شما سیگار می‌کشد نسبت به خطر اعتیاد او هوشیار باشید.
حدود نیمی از معتادان کشور، مصرف مواد را بین ۱۵ تا ۲۲ سالگی آغاز کرده‌اند. فرزند شما اکنون چند ساله است؟
۴-برای محافظت فرزندان از اعتیاد، نه آزادی و نه سختگیری بلکه نظارت و حمایت دائمی راهگشا است. آیا می‌دانید بسیاری از معتادان فعلی، همان دانش‌آموزان ترک‌تحصیلی گذشته هستند. افت تحصیلی، ترک‌تحصیل و بیزاری از مدرسه و محیط آن، از عوامل خطر مصرف مواد در نوجوانان است.
۵- والدینی که مواد را به صورت آزمایشی و تفننی مصرف می‌کنند فرزندان خود را در خطر مصرف دائمی مواد قرار می‌دهند.۶- درباره عوارض و پیامدهای ناشی از سوءمصرف موادمخدر و روانگردانها صریح و بی‌پرده با نوجوان خود گفت‌وگو کنید.
آیا می‌دانید باید حداقل روزانه ۳۰ دقیقه از وقت خود را برای ارتباط موثر با فرزند خود اختصاص دهید.
۷- به خاطر بسپاریم داشتن عزت‌نفس بالا، مانعی جدی در برابر مصرف موادمخدر و روانگردان‌هاست. اعتماد‌به نفس، مانع از لغزش جوانان در مقابل وسوسه دوستان ناباب برای مصرف مواد مخدر می‌شود. ۸- حفظ روابط محبت‌آمیز درمیان اعضای خانواده یکی از موارد مهم در پیشگیری از اعتیاد است.
آیا می‌دانید کودکان کم‌تحرک و بی‌نشاط کاندیدای اعتیاد هستند در حالی که با مقداری صرف وقت می‌توانید فضای مناسبی را برای بازی و رشد آنان فراهم آورید. در واقع وجود صمیمیت و محبت در بین اعضای خانواده مانع از گرایش جوانان به مصرف موادمخدر می‌شود.
۹- نتایج مطالعات نشان می‌دهد نوجوانانی که با والدین خود رابطه صمیمی و عمیق دارند، کمتر به سوءمصرف موادمخدر و روانگردانها گرایش پیدا می‌کنند.
۱۰- شرکت نکردن در مجالس اعتیاد، تاثیر بسزایی در پیشگیری از اعتیاد دارد.
۱۱- تقویت و گسترش آموزه‌های دینی و اخلاقی در خانواده، مصونیت فرزندان‌مان را در جامعه در مقابل انواع آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد، تضمین می‌کند.
۱۲- قهرمانی و پهلوانی در ورزش در پرتو سلامت جسمانی، روانی و اخلاقی حاصل می‌شود.
برای سلامت جسمی و روانی کودک خود و جهت جلوگیری از بروز اعتیاد وقت کافی برای تفریح و ورزش کودکان به وجود آورید. سلامتی، نشاط و امنیت، پیام اصلی جام‌جهانی فوتبال است و این مهم در جهانی عاری از موادمخدر امکان پذیر است.
۱۳- مصرف موادمخدر و روانگردانها تخریب‌کننده دنیای آرزوهای فرزندان‌مان است. امید به آینده‌ای درخشان با پرهیز از مصرف موادمخدر و روانگردانها محقق می‌شود لذا از موادمخدر دوری کنید.
۱۴- اعتیاد زلزله‌ای خاموش است که با قدرت تخریب چندین برابری، خسارات هنگفتی را به فرد، خانواده و جامعه وارد می‌سازد.
همه می‌دانند اعتیاد بد است. پس چرا بعضی افراد معتاد می‌شوند؟ آگاه باشید فقدان مهارت‌های لازم موجبات آسیب‌پذیری فرزندان را فراهم خواهد کرد.۱۵- مدرسه اصلی‌ترین محیط هدف برای اجرای برنامه‌های آموزش پیشگیری اولیه از اعتیاد است.
نوجوانانی که مواد مصرف می‌کنند غالبا مشکلات رفتاری دارند، عملکرد تحصیلی‌شان ضعیف است و ممکن است ترک‌تحصیل کنند. این‌گونه نوجوانان در خطر خشونت و بیماری‌های عفونی هستند.۱۶- فرزندان خانواده‌های سختگیر، بی‌تفاوت، گسسته و پریشان در لب پرتگاه آسیب‌های اجتماعی ناشی از موادمخدر و روانگردانها هستند.
تقویت انواع مهارت‌های زندگی در جوانان و خانواده، موجب کاهش مخاطرات و آسیب‌های اجتماعی بالاخص اعتیاد در جامعه می‌شود.
۱۷- در یک خانواده سالم، ضروری است که والدین در کنار فرزندان باشند، برای آنان وقت و انرژی بگذارند و بر کارها و فعالیت‌های آنها نظارت و سرپرستی داشته باشند. والدین نوجوانانی که نسبت به مصرف مواد دغدغه دارند، فرزند آنها کمتر به سمت مصرف مواد خواهد رفت.
۱۸- تحقیقات نشان می‌دهد نظارت والدین می‌تواند از مصرف مواد توسط نوجوان جلوگیری کند.
برای پیشگیری از مصرف مواد توسط نوجوانان و جوانان هیچ سلاح جادویی وجود ندارد، اما والدین می‌توانند با صحبت کردن درباره خطرات مصرف حشیش، شیشه و هروئین فشرده اکستیسی، با فرزندشان بسیار تاثیرگذار باشند.
۱۹- اغلب معتادان مواد را نخستین‌بار در جمع دوستان مصرف کرده‌اند؛ دوستان فرزندان‌تان را بشناسید. درهای ورود به اعتیاد شامل کسب لذت کاذب، کنجکاوی، رفع مشکلات روحی، فشار دوستان و… است؛ برای عدم ورود فرزندتان به این‌گونه درها چه‌کار کرده‌اید؟ زمانی دور از چشم شما ممکن است به فرزندتان مواد تعارف کنند.
آیا برای جلوگیری از ضربه‌پذیری فرزندتان به راهکاری اندیشیده‌اید؟
۲۰- غیبت مکرر از کار و مدرسه، تغییرات ناگهانی در رفتار و خلق و خو، آشفتگی و بی‌توجهی به وضع ظاهر، جای ز‌خم یا اثر سوزن روی ساعد یا بازو، کاهش وزن و از دست دادن اشتها، قرض کردن مکرر پول، فروش یا سرقت لوازم منزل، انزوا‌طلبی و رفتن به مکان‌های خلوت، مصرف مکرر داروهای مسکن و آرام‌بخش و تمایل به برقراری ارتباط با افراد معتاد ازجمله علائم مصرف موادمخدر از سوی فرزندان‌مان است.
۲۱- هوشیار باشیم؛ کراک موجود در کشور همان هروئین فشرده است و این ابزار خطرناک هستند: فندک اتمی، پیپ شیشه‌ای، سیخ و سنجاق سیاه شده، لوله‌های کوتاه نی یا خودکار. گول نخورید؛ مصرف حشیش اعتیادآور است.
۲۲- یک نوجوان معتاد ممکن است بگوید که «هرگز باور نمی‌کردم یک فامیل نزدیک مرا معتاد کند.»؛ برای اعتیاد فقط یک‌بار مصرف مواد کافی است.
به یاد داشته باشیم کودکان از رفتار ما، بیشتر از گفتار ما الگو می‌گیرند.۲۳- واقعیتی تکان‌دهنده از گزارش‌های پلیس؛ مصرف شیشه ریشه اصلی قتل‌های خانوادگی است.۲۴- نوجوانانی که اکثر اوقات‌شان را بیرون از منزل و با دوستان نامناسب سپری می‌کنند به آستانه اعتیاد نزدیک‌ترند.
۲۵- هشدار! مواد اعتیادآورند؛ چه مخدر، چه محرک. برخی از پایگاه‌های اینترنتی، وبلاگ‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای با تبلیغات وسیع برای معتاد کردن فرزندان‌مان در حال فعالیت هستند. آگاه باشیم که اعتیاد اکنون با ایجاد راه‌های جدید به منزل‌مان وارد شده است. ۲۶- روزانه چند دقیقه را با فرزند خود سپری می‌کنید؟
نوجوانانی که با والدین خود رابطه صمیمی و عمیق دارند کمتر به سمت اعتیاد می‌روند. بیایید کیفیت ارتباط با فرزند خود را افزایش دهیم. این‌گونه خانواده‌ها مراقب فرزندان خود باشند؛ خانواده‌های ازهم‌پاشیده و بی‌انسجام، بی‌بندوبار و بی‌تفاوت و سختگیر و کم‌اطلاع در مورد اعتیاد.
۲۷- هر معتاد در طول زندگی خود ۱۰ نفر را معتاد می‌کند چقدر دوستان فرزندان خود را می‌شناسید؟ نیمی از خانواده‌ها پنج سال بعد از اعتیاد فرزندان خود مطلع می‌شوند.
۲۸- دزدی، خشونت، فرار از خانه و …؛ اعتیاد دروازه ورود به انواع آسیب‌های اجتماعی است. خانواده با‌ثبات؛ سد راه اعتیاد است. ۲۹- کنجکاوی از علل عمده گرایش نوجوانان به مواد است.
والدین و مربیان عزیز به سوالات نوجوان با صبر و حوصله پاسخ دهید.۳۰- مسئولیت پیشگیری از اعتیاد فرزندت را خود عهده‌دار شو و منتظر هیچ‌کس نباش. والدین همواره باید به سه سوال پاسخ دهند: فرزندشان الان کجاست؟ چه کار می‌کند؟ با چه کسی است؟
توصیه‌هایی برای جوانان و نوجوانان
۱- هیچ‌گاه به تبلیغات سوء قاچاقچیان در خصوص مواد روانگردان مبنی‌بر اینکه این مواد اعتیادآور نیستند، شادی آوردند و حافظه را تقویت می‌کنند توجه نکرده و مصرف آنها را حتی یک‌بار هم تجربه نکنید.
۲- آسیب‌های مغزی ناشی از مصرف مواد صنعتی و شیمیایی همچون شیشه جبران‌ناپذیر است.
۳- دعوت به مصرف موادمخدر از سوی دوستان و همسالان، دعوت به تباهی و ضلالت است، «نه گفتن به مصرف موادمخدر را تمرین کن». برخی معتادان می‌گویند هیچ‌گاه فکر نمی‌کردم با یک‌بار مصرف موادمخدر به این وضعیت نابسامان شخصیتی، اجتماعی و اقتصادی برسم.
۴- قهرمانی و پهلوانی در ورزش در پرتو سلامت جسمانی، روانی، و اخلاقی حاصل می‌شود. ورزش یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری از اعتیاد در جوانان است.
۵- با تقویت اعتماد‌به‌نفس راحت به مواد نه بگویید.
امید به آینده‌ای درخشان با پرهیز از مصرف موادمخدر و روانگردانها محقق می‌شود پس از موادمخدر دوری کنید. دانش‌آموزان عزیز! نه گفتن همیشه به معنای سرکشی نیست. به فرد تعارف‌کننده مواد همیشه با قدرت نه بگو.۶- موادمخدر و روانگردانها با نام‌های مختلف و در اماکن متفاوت به اشخاص عرضه می‌شود. به خاطر بسپاریم مصرف نکردن مواد بسیار آسان‌تر از ترک آن است و یک تبلیغ دروغ این است که مصرف مواد به درمان بعضی بیماری‌ها کمک می‌کند.
۷- یک باور غلط دیگر این است که با مصرف آزمایشی و تفننی مواد، کسی معتاد نمی‌شود. آمارها حاکی است بسیاری از معتادان با یک‌بار مصرف مواد معتاد شده‌اند.
۸- درهای ورود اعتیاد عبارتند از کنجکاوی و کسب لذت، ماجراجویی، فشار دوستان، فرار از اضطراب، تفریح و سرگرمی و… . ۹- به این جمله فکر کن؛ معتادان روز اول فکر می‌کردند با بقیه متفاوت هستند و اصلا معتاد نمی‌شوند.
ترسو! کلمه‌ای که بارها هنگام نه گفتن به تعارف‌کنندگان مواد خواهید شنید. نوجوان عزیز! برای نه گفتن به مواد هیچ‌وقت دیر نیست. قاطع و محکم به مواد بگو «نه».۱۰- هشدار! مصرف مواد برای درمان بیماری‌هایی مانند دردهای رماتیسمی، تنظیم قند و فشار خون و اختلالات جنسی حتی یک‌بار هم اعتیادآور است.۱۱- یافته‌ها نشان می‌دهند نوجوانان مذهبی کمتر از سایر نوجوانان در دام اعتیاد گرفتار می‌شوند.
۱۲- داروهای اعتیادآور را می‌شناسید؟
ترامادول، ریتالین و استامینوفن کدئین، دیفنوکسیلات و کلرو‌دیازپوکساید همه از داروهای اعتیادآورند.۱۳- یک معتاد فکر می‌کند که می‌تواند هر وقت که بخواهد مواد را کنار بگذارد. ۱۴- نوجوانان عزیز اشتباه نکن! چهره فرد تعارف‌کننده موادمخدر و روانگردان زشت، کثیف و خلاف نیست. چشمانت را باز کن و علائم اعتیاد را بشناس.
افراد معتاد همیشه ژولیده و بی‌خانمان نیستند. ۱۵- یک تبلیغ دروغ این است که شیشه اعتیادآور نیست. آیا می‌دانید بسیاری از معتادان به شیشه، در بیمارستان‌های روانپزشکی بستری هستند. اختلال حافظه، توهم، بدبینی به همسر و جنون روانی، تبعات مصرف ماده شیشه است؛ مصرف شیشه مساوی است با جنوان روانی.
۱۶- این تبلیغات دروغ را باور نکن: ترک یک روزه مواد، ترک اعتیاد آسان، ترک تضمینی و ترک بدون بازگشت.۱۷- مصرف کم یا زیاد، تفننی یا دائمی، محرک، مخدر یا توهم‌زا فرقی نمی‌کند! مهم این است که بدانیم مصرف مواد به هر شکلی موجب اعتیاد می‌شود.۱۸- آیا می‌دانید قدرت سرطان‌زایی حشیش پنج برابر سیگار است؟