مسئله درمان اعتیاد بیش از اینکه یک دغدغه اجتماعی و بهداشتی در حوزه سلامت باشدتبدیل به یک دغدغه اقتصادی و معیشتی شده است

بطور معمول اقدام به درمان توسط افراد به داشتن “انگیزه” همواره مرتبط است؛ یعنی اولین اقدام فرد معتاد برای ورود به مرحله درمان یک رابطه مستقیم با میزان انگیزش فرد برای درمان دارد. با استناد به ناتوانی فرد معتاد در جهت کنترل و مدیریت مصرف و به عبارتی دیگر فرد معتاد برای تجربه احساس لذت و سرخوشی بیشتر لزوما باید مواد با دوز بیشتری مصرف کند، مبتنی بر این تعریف، فرد معتادی که از مصرف یک ماده مخدر سنگین مثل هروئین و تریاک می تواند روی مصرف متادون بعنوان یک ماده مخدر سبک تر و به مدت طولانی باقی بماند و از وضعیت عدم توانایی در مدیریت و کنترل مصرف به وضعیت کنترل و مدیریت مصرف برسد، چرا این افراد با چنین انگیزه قوی و پایدار برای ادامه درمان طی یک بازه زمانی مشخص و محدود با کاهش تدریجی مصرف متادون و با مداخلات روانشناختی و درمان های غیردارویی تشویق و ترغیب به توقف مصرف متادون و شروع به درمان پرهیزمدار نمی شوند؟ نکته مهم در پای بندی به برنامه های درمان نگهدارنده با متادون و اثرات مثبت حاصل از آن زمانی قابل توجه است که درمان دارویی با درمان های دیگر مثل مشاوره، روان درمانی، گروه درمانی، بازتوانی و فعالیت های مددکاری و حمایت های اجتماعی همراه باشد.

موضوع نحوه استفاده از متادون برای درمان معتادان مورد مناقشه و اختلاف نظر دو نوع دیدگاه قرار گرفته است. صرف نظر از اینکه کدام یک از دیدگاه های مطرح شده پاسخ مناسب و موثرتری از نظر هزینه – اثربخشی به نیاز امروز جامعه در ارتباط با آسیب های اجتماعی ناشی از اعتیاد و جمعیت مورد هدف از معتادان می دهد، از این موضوع که بگذریم، اما چند سئوال بسیار جدی در این خصوص مطرح و ابهامات زیادی را به ذهن متبادر می کند. در شرایطی که دسترسی به متادون در بازار سیاه به سهولت و به وفور امکان پذیر است، تمرکز و پرداختن صرف به اینکه متادون در مراکز درمان و یا داروخانه عرضه شود، کدام گره از مشکلات عدیده و اساسی معتادان و درمان آنان را باز می کند. نشت متادون به بازار سیاه می تواند از چندین منبع باشد، چرا که متادون می تواند از بستر کارخانه، شرکت پخش، مراکز درمان سرپایی و بیمار به بازار سیاه نشت پیدا کند. یافته های یک مطالعه ارزیابی سریع در سال ۱۳۹۷ نشان داد فقط ۵۲/۳ درصد از معتادان که تحت درمان با متادون قرار داشتند، متادون را از مراکز درمان تهیه کرده بودند. طبق اظهارات و گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر وکانون درمانگران اعتیاد جمعیتی بالغ بر یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از جمعیت معتادان تحت پوشش درمان نگهدارنده با متادون قرار دارند. این تعداد از معتادان طی چندین سال از شروع به فعالیت مراکز درمان سرپایی اعتیاد “در سال ۱۳۸۱” تا به امروز بجای کاهش و خروج از بازارگاه متادون همواره بر تعداد آنان نیز افزوده شده است.

• آیا واقعا جمعیت هدف درمان نگهدارنده با متادون مبتنی بر سیاست ها و برنامه های کاهش آسیب اعتیاد در کشور باید به تعداد “یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر” باشد؟ آیا نیاز واقعی کشور در حوزه درمان دارویی اعتیاد با روش درمان نگهدارنده “یک ظرفیت ۸۰۰۰ واحدی” از مراکز درمان سرپائی است؟ متاسفانه مدیریت خدمات سلامت در حوزه درمان اعتیاد به گونه ای سیاست گذاری و برنامه ریزی و عمل کرده که اقتصاد بلکه؛ معیشت یک طیف وسیعی از ذینفعان و فعالان حوزه درمان اعتیاد به تعداد هرچه بیشتر و حضور هرچه طولانی تر فرد معتاد در درمان وابستگی پیدا کرده است، منطق عدالت در سلامت ایجاب می کند، نباید بعد اقتصادی بر بعد درمانی غالب شود.

• آیا تهیه و مصرف متادون بشکل قانونی از مراکز درمان و یا از داروخانه ها یا بازار سیاه بدون مداخلات روانشناختی و مددکاری و حمایت های اجتماعی، این مدل از توزیع متادون در تحقق اهداف مربوط به برنامه های کاهش آسیب اعتیاد یا کاهش جمعیت متعادان تفاوت معنی داری در اثربخشی درمان دارد؟

• چرا همواره وزن کفه ترازوی برنامه درمان نگهدارنده با داروهای آگونیستی خصوصا متادون به مراتب سنگین تر از برنامه های با رویکرد درمان و بازتوانی و با هدف بازگشت معتادان به اجتماع بدون وابستگی به هیچ ماده یا داروی مخدری می باشد. آنچه در نظام درمان اعتیاد در کشور بعنوان روش های پذیرفته شده مطرح می باشد و مورد توجه و حمایت وزارت بهداشت و درمان نیز قرار دارد، غالبا روش درمان نگهدارنده با متادون است.

• چرا در نظام درمان اعتیاد و در حوزه درمان سرپایی تاکنون امکان ارایه خدمات درمان با داروهای غیرآگونیستی فراهم و مورد توجه سکانداران حوزه سلامت و مسئولین مربوطه قرار نگرفته است؟

• چرا مراکز درمان سرپایی بعد از مدتی بنابر تشخیص پزشک نسبت به کاهش تدریجی و قطع مصرف متادون و ادامه درمان فرد درمانجو با درمان های غیردارویی و پرهیزمدار عموما اقدام نمی کنند؟ درصدی از افراد تحت درمان شرایط مناسب برای قطع تدریجی مصرف متادون دارند.

• چرا وزارت بهداشت و درمان اجازه سم زدایی با متادون را نمی دهد. سم زدایی با متادون یک روش کاملاً علمی است که در معتبرترین کتاب های روانپزشکی وجود دارد.